درباره یوز پلنگ

درباره یوز پلنگ

تقریبا در هر جایی که سخنی از یوزپلنگ به میان آمده و یا مطلبی راجع به آن نوشته می شود، اولین چیزی که گفته می شود و یا ذهن شنونده یا خواننده را به خود معطوف می کند، آن است که “یوزپلنگ سریعترین پستاندار جهان است!” امروزه یوزپلنگ آسیایی یکی از درمعرض خطرترین حیوانات دنیا می باشد که گستره پراکنش آن از بخشهای وسیعی در غرب و جنوب آسیا در قرن گذشته به بخشهای بیابانی کشورمان محدود گردیده و از این جهت شاید نام یوزپلنگ ایرانی برای آن برازنده تر باشد. امروزه یوزپلنگ ایرانی پس از پلنگ آمور که تنها 30 تا 40 قلاده از آن در طبیعت باقی مانده، دومین گربه سان درمعرض خطر دنیا به شمار می آید.

“یوزپلنگ” به چه معناست؟

همانگونه كه مشخص است، یوزپلنگ تركیبی از دو كلمه یوز و پلنگ است. یوز در فارسی، بن مضارع یوزیدن است و  فعل یوزیدن به معنای “جستن، جهیدن، جستجو و طلب كردن” می باشد و یوز را به جهت “جستجوی شكار” به این نام می خوانند. به عبارت دیگر یوز یعنی جوینده، طلب كننده و شكار كننده. از آنجا كه از سگهای شكاری هم برای دنبال كردن و گرفتن شكار استفاده می شده، به آنها هم یوز گفته می شده است. با توجه به تعاریف فوق، بدیهی است كه یوزپلنگ به معنای پلنگی است كه به دنبال شكار می گردد و به اصطلاح با یوزیدن آنرا می گیرد. شاید بتوان گفت كه در گذشته برخی بر این باور بودند كه یوزپلنگ نوعی پلنگ است و عنوان “پلنگ شكاری” نیز دلیل دیگری بر این مدعا است. البته، برخی یوزپلنگ را نوعی یوز می دانستند كه پدر یا مادر آن پلنگ باشد و به همین ترتیب، یوزشیر یعنی یوزی كه یكی از والدینش شیر بوده است. بعلاوه، واژه دیگری بنام “هَوْبَر” در گذشته وجود داشته كه آنهم به معنای یوز و توله یوز بوده، ولی به نظر می رسد كه این كلمه امروزه منسوخ شده است.  با مراجعه به اشعار و متون قدیمی ایرانی، می توان دریافت كه در گذشته این جانور با نام یوز شناخته می شده و كمتر به آن یوزپلنگ گفته می شده است.

برای این جانور زیبا در زبانهای مختلف، نامهای گوناگونی بكار رفته است، به عنوان مثال، نام عربی آن فهد است، حال آنكه در تركمنستان به آن “پولام” و در افغانستان “تازی پلنگ” (فارسی دری) و “تازی پرنگ” (پشتو) گفته می شود. از سوی دیگر، در پاكستان، به این جانور به براهوئی “یوز” و به مكرانی، “گورك” گفته می شود. در زبان سواحیلی كه به خصوص در شرق آفریقا رایج است، یوزپلنگ را “دوما” می نامند.

یوزپلنگ را گاهی به نام انگلیسی آن یعنی “چیتاCheetah” می نامند كه خود این كلمه، از كلمه chita به معنای “خالدار”، مشتق شده است. این لغت هندویی (chita ) كه در هندوستان عمدتا برای این جانور زیبا به كار می رود، ریشه سانسكریتی دارد و ازcitrakaya  یا  citraka گرفته شده است. یوزپلنگ در سرتاسر دنیا با نام هندی خود یعنی چیتا شناخته می شود.

سابقه استفاده از یوزپلنگ در شکار و همراهی آن با انسان، به بیش از 5000 سال پیش برمی گردد که در آن زمان سومریان این جانوران را تربیت کرده و برای شکار  با خود همراه می ساختند. اروپائیان نیز سابقه ای نسبتا طولانی در آشنایی با این جانور و استفاده از آن برای شکارهای خود دارند، ولی این بس مایه تعجب است که به رغم این آشنایی طولانی مدت، لینه، طبیعیدان بزرگ سوئدی در کتاب ارزشمند خود Systema naturae ، که در سال 1758 منتشر گردید و در آن جانوران بسیاری را رده بندی کرده بود، نامی از یوزپلنگ نبرده است. در سال 1776،شرِبِر Schreber، جانورشناس آلمانی بود که این جانور را با نام علمی Felis jubatus طبقه بندی نمود. ولی طبیعیدانان متوجه شدند که یوزپلنگ از جهات بسیاری با سایر گربه ها تفاوت دارد و سرانجام، جوشوا بروکس Joshua Brookes که صاحب یک موزه جانورشناسی و آناتومی در لندن بود، نام جنس یوزپلنگ رادر سال 1828 به Acinonyx تغییر داد.